Wie vandaag de dag naar de wereld kijkt, ziet dat deze heel wetenschappelijk is ingericht. Van de aanpak tegen de covidpandemie tot aan bijsluiters van geneesmiddelen; overal zie je wetenschap terug. “Met wetenschapscommunicatie leg je uit wat wetenschap is en hoe het werkt”, vertelt Alex. “Zo kun je mensen in de samenleving helpen om hun wereld beter te begrijpen, waardoor ze goede keuzes kunnen maken.”

Oprichting NEWS

Alex Verkade heeft als kwartiermaker - samen met zijn collega Ionica Smeets - alles voorbereid voor de oprichting van NEWS. Met dit nationale expertisecentrum wil hij wetenschapscommunicatie verder versterken en stimuleren, waardoor de verbinding tussen wetenschap en samenleving verbetert. NEWS is opgericht in opdracht van minister Dijkgraaf van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). “Wetenschap is verweven in onze geschiedenis en cultuur”, vervolgt Alex zijn verhaal. “Om te laten zien wie we zijn en waar we vandaan komen, is het mooi om verhalen over wetenschap aan mensen mee te geven. Ook daar kun je wetenschapscommunicatie voor inzetten.”

Een ander doel van wetenschapscommunicatie is om te luisteren naar de samenleving en in gesprek te gaan met mensen. Vooral als het gaat om de complexe problemen die op ons afkomen, zoals klimaatadaptatie en vergrijzing. “De wetenschap kan voor een belangrijk deel deze problemen oplossen. Tegelijkertijd zijn dit problemen die heel veel mensen raken en die doordrenkt zijn van waarden en normen. Daarom is het belangrijk om hierover in gesprek te gaan met mensen, zodat we de maatschappelijke problemen goed kunnen aangaan.”

Een tandje beter

Het nieuwe nationale centrum moet ervoor zorgen dat de wetenschapscommunicatie een tandje beter wordt. Want niet alle wetenschapscommunicatie heeft momenteel evenveel effect. Soms wordt er iets moois gemaakt, maar is er nauwelijks iemand die het ziet. Terwijl er wel veel tijd, moeite en enthousiasme in gestopt wordt. Daarnaast worden niet alle groepen in de samenleving even goed bereikt door wetenschapscommunicatie.”

Ook geeft Alex aan dat wetenschapscommunicatie voor veel wetenschappers noodgedwongen eerder een liefhebberij is dan dat het wordt gezien als professioneel werk. “We zien daardoor veel leuke projecten, maar tegelijk te veel ‘troep’ langskomen. En vaak leren wetenschappers onderling onvoldoende van elkaar, waardoor steeds het wiel opnieuw wordt uitgevonden. Wat daarmee samenhangt is dat er momenteel ook geen goede randvoorwaarden zijn voor de wetenschapscommunicatie. Wetenschapscommunicatie staat wel in de rolomschrijving of functie van een wetenschapper, maar je wordt op andere zaken afgerekend. Het wordt veel te vaak ingezet als sluitpost.” 

Lef en moed

Hoog tijd dus voor een nationaal centrum dat wetenschapscommunicatie naar een hoger niveau tilt.
Alex is altijd voorvechter geweest van zo’n nationaal centrum: “Juist ook vanwege het democratische argument. Ik vind het heel belangrijk dat iedereen kan meekomen en iedereen begrijpt wat er in de wereld gebeurt. Dus dat we met wetenschapscommunicatie alle groepen bereiken in de samenleving. Zo’n centrum kan daar een bijdrage aan leveren.

Er is geen organisatie in het systeem die wetenschapscommunicatie als hoofdverantwoordelijkheid heeft. Dan heb je iemand nodig die zegt: ‘Ik geloof hierin en we gaan het gewoon doen.’ Dat heeft minister Dijkgraaf van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) gedaan. Hij heeft opdracht gegeven om NEWS op te richten en daar zijn we heel erg blij mee. Want dat vergt lef en moed.”

Telefoontjes beantwoorden

Wat het centrum voornamelijk gaat doen, is wetenschappers kennis bijbrengen en hen in contact brengen met ervaringsdeskundigen en andere experts. En zorgen dat de randvoorwaarden voor wetenschapscommunicatie goed zijn. “Eigenlijk willen we dat iedereen ons benadert die aan wetenschapscommunicatie denkt. Dus we zullen vooral veel telefoontjes beantwoorden. Een voorbeeld: stel je voor je bent beginnend wetenschapper en je wilt een game maken over jouw onderzoek. Je belt het centrum op met de vraag of we een goede gameontwikkelaar weten. Als centrum gaan we vervolgens kritisch doorvragen. ‘Waarom wil je een game maken? Wie en wat wil je bereiken? Is een game dan de beste vorm? Zo niet, zou je niet eens denken aan zus of zo?’ of ‘Weet je dat wat jij wilt maken al een keer is gedaan? Bel even met die en die.’ Dit klinkt heel simpel, maar gebeurt nu niet. Dus daar zitten veel quick wins.”

Opbrengst voor samenleving

Wat de samenleving gaat merken van het werk dat het nationaal centrum verricht, is in eerste instantie lastig hard te maken. “De doelen die we hebben, zijn behoorlijk hoog over. Denk aan zorgen dat mensen beter begrijpen wat wetenschap is en hoe het werkt, het vertellen van verhalen en luisteren naar wat er speelt als het om maatschappelijke uitdagingen gaat. Dat zijn zaken die je niet in één jaar bereikt. We gaan de komende jaren meten hoe dit verbetert.”

Het centrum heeft volgens Alex vooral de taak om wetenschappers en experts te helpen. “We hebben in eerste instantie geen hulplijn voor burgers. Maar als een burger belt met een vraag zullen we hem natuurlijk altijd helpen. Wat dit centrum wel gaat doen, is onderwerpen ophalen die mensen aan het hart gaan. Bijvoorbeeld door af en toe een marktonderzoekje te laten doen. Ook gaan we een stuurgroep oprichten waar vertegenwoordigers van de samenleving in zitten. En we willen inhoudelijke thema’s per jaar gaan bepalen waar we ons dan extra op kunnen focussen. Ook die moeten uit de samenleving komen.”