183 miljoen mensen uit 36 landen bekeken afgelopen mei de 65e editie van het Eurovisie Songfestival. Maar het waren niet alleen de kijkers thuis die genoten van het grootste live muziekevenement ter wereld. Het lijkt onwerkelijk in deze tijden van corona, maar ook in de zaal werd luidkeels meegezongen door een uitbundig publiek. Zij mochten in het kader van de wetenschap aanwezig zijn bij deze Fieldlab.
Tekst: Floor Catshoek
Geen festivals, concerten, congressen of grote sportwedstrijden. Sinds de komst van het coronavirus staat de evenementenbranche onder enorme druk. Grote evenementen met meer dan honderd bezoekers konden afgelopen jaar niet doorgaan; een maatregel die nodig was om grip te krijgen op het virus, maar die grote gevolgen heeft voor organisatoren. Gelukkig gloort er inmiddels licht aan het einde van de tunnel.
Vanaf eind juni is het weer toegestaan om grootschalige evenementen te organiseren. Nog onder bepaalde voorwaarden, maar zonder dat bezoekers afstand hoeven te houden. Na de Fieldlab-evenementen van afgelopen maanden, heeft het kabinet geconcludeerd dat alle type evenementen veilig kunnen plaatsvinden wanneer bezoekers vooraf een coronatest doen en de in- en uitstroom van mensen wordt gecontroleerd.
Evenementen voor de wetenschap
Om te kijken onder welke voorwaarden het weer mogelijk wordt om grote groepen mensen naar een festival of ander evenement te laten gaan, zonder dat het virus de overhand krijgt, zijn er sinds februari dit jaar diverse Fieldlabs georganiseerd. Dit zijn testevenementen waarbij onderzoek gedaan wordt naar het gedrag van bezoekers en het effect van risicobeperkende maatregelen. Een van de laatste en grootste Fieldlabs vond plaats tijdens een van de meest spectaculaire en populairste evenementen in Europa: het Eurovisie Songfestival.
“Voor de evenementenindustrie is het ontzettend belangrijk dat we een manier vinden waarop we veilig evenementen kunnen organiseren, zonder dat het publiek 1,5 meter afstand moet bewaren”, vertelt Dimitri Bonthuis, lid van het programmateam Fieldlab Evenementen. “Bij het houden van zoveel afstand kan de capaciteit maar 27% van de normale bezetting zijn. De meeste evenementen hebben minimaal 50% nodig om rendabel te zijn, en sommige grote bijeenkomsten zelfs 90%. Daarom zijn we vanuit de evenementenbranche, samen met vier ministeries en een groot aantal onderzoekers, begonnen met het Fieldlab-programma.”
De eerste Fieldlabs startten in februari, toen fase 1 van start ging. “Dat was een fase waarin we op kleine schaal begonnen met het verzamelen van data. Bijvoorbeeld een voetbalwedstrijd met 1.300 mensen in het publiek in plaats van de gebruikelijke 10.000. We keken naar hoe mensen zich bewegen en gedragen. We brachten risicovolle contacten in kaart en gingen testen hoe dat risico veranderde als we bijvoorbeeld de tribune anders indeelden of de catering naar de zitplaatsen toe lieten gaan.”
Na acht evenementen, waaronder een theatervoorstelling, een zakelijk congres en kleinschalig festival, werd alle verzamelde data verwerkt door de onderzoekers. Met het in kaart brengen van deze bevindingen was het tijd voor fase 2. “We wisten nu beter wat wel en niet werkte om het risico op besmetting te verkleinen. Nu moesten we gaan kijken of dat overeind bleef wanneer we het publiek vergrootten en mensen dichter op elkaar lieten zitten of staan. We gingen bijvoorbeeld in Fieldlabs vergelijken wat het verschil was tussen publieksvakken met 50%, 75% of 100% bezetting.”
Testen bij het Songfestival
Een van de grootste evenementen die in fase 2 plaatsvond, was het Eurovisie Songfestival. “We zochten een bestaand evenement waarbij we konden testen met veel mensen in het publiek. Het speciaal organiseren van een evenement voor een Fieldlab, zoals bijvoorbeeld het festival in Biddinghuizen, gaat gepaard met grote verliezen. Bij dat evenement hebben artiesten, podiumbouwers, iedereen die er werkte, dat allemaal voor niets gedaan. Alles om de branche door deze crisis te helpen. Het Eurovisie Songfestival zou sowieso georganiseerd worden, met of zonder publiek. Maar met publiek erbij gaat de sfeer natuurlijk flink omhoog. Toen we de organisatoren benaderden om te vragen of ze er een Fieldlab-evenement van wilden maken, waren ze dan ook meteen enthousiast. Na gesprekken met de burgemeester en de Veiligheidsregio kregen we groen licht voor het onderzoek met 3.500 mensen in het publiek.”
Allereerst werd besproken wat er precies onderzocht moest worden. “We wilden vooral de contactmomenten in kaart brengen. Wat gebeurt er als we mensen in tijdsloten laten aankomen en vertrekken? Laten we mensen kruisen of vullen we een tribune van links naar rechts? Daarnaast hebben we getest met een grotere dichtheid van het publiek. We mochten maar 1/5 van de totale capaciteit aan publiek binnenlaten, maar die hebben we wel allemaal op de eerste ring laten plaatsnemen. Tijdens het event hebben we continu de luchtkwaliteit gemeten. Is die anders nu er meer publiek is? Ook hebben we gekeken hoeveel vertraging het verplicht laten zien van een negatieve test oplevert bij de ingang. Tenslotte hebben we bezoekers gevraagd wat ze van de maatregelen vonden en welke maatregelen ze acceptabel vinden om in de toekomst erin te houden, zoals het dragen van een mondkapje wanneer je van je plaats bent.”
"Hoe goed mondkapjes gedragen worden, dat verschilt heel erg per type evenement. In het theater deed iedereen het netjes, op een festival gingen de meeste na twee minuten dansen al af"
Na afloop van het evenement bleek dat de mensen zich over het algemeen goed aan de maatregelen hadden gehouden. “Iedereen had zich vooraf keurig laten testen. Dat was dan ook verplicht om binnen te komen, maar niemand deed daar moeilijk over of probeerde dat te omzeilen. Wel moesten we regelmatig mensen herinneren aan het opdoen van de mondkapjes wanneer ze zich verplaatsten. Hoe goed mondkapjes gedragen worden, dat verschilt trouwens heel erg per type evenement. In het theater deed iedereen dat netjes, op een festival gingen de meeste na twee minuten dansen al af. Dit soort bevindingen zijn ook allemaal meegenomen in het advies dat we hebben opgesteld.”
Van data naar advies
Na het afronden van elke Fieldlab is alle data onderzocht. “Dat deden we in een recordtempo van maximaal zeven weken na het evenement. Op basis van de uitkomsten hebben we een advies gemaakt met maatregelen per type evenement en voor alle risiconiveaus. Dit ging vervolgens naar de vier ministeries, die op hun beurt een verzoek om advies indienden bij het Outbreak Management Team (OMT). Het is mooi om te zien dat het OMT al onze aanbevelingen heeft overgenomen en dat het kabinet nu bepaald heeft dat we weer veilig van start kunnen.”
De samenwerking met ‘Den Haag’ en de wetenschap wordt enorm gewaardeerd door de evenementenorganisatoren. “De branche zat ontzettend omhoog en het is fijn dat we met al deze partijen kunnen werken aan een oplossing. Samen hebben we in een recordtijd ontzettend veel bereikt met het programma. Met veel lef, want we zijn begonnen met de Fieldlabs in een tijd dat Nederland er niet goed aan toe was gezien het aantal besmettingen . En vooruitstrevend; we lopen internationaal ontzettend voor en krijgen uit allerlei landen vragen over onze aanpak of data. Er zijn zelfs al diverse adviezen overgenomen in het buitenland. Daar mogen we echt heel trots op zijn met z’n allen!”
Dimitri is optimistisch als het gaat over de toekomst van de evenementenindustrie. “Ik heb goede hoop voor de zomer en ik ga er sowieso vanuit dat volgend jaar het Eurovisie Songfestival weer op de ‘normale’ manier kan plaatsvinden. Gelukkig maar!”
Dirk-Peter Spaans (senior beleidsmedewerker)
“De Fieldlab-evenementen waren een initiatief vanuit de evenementenbranche zelf”, legt Dirk-Peter uit. “Allerlei organisaties uit de sector - van festivalorganisatoren tot cateringbedrijven - zijn samengekomen om deze testevenementen op te zetten en te financieren. Wij als overheid waren verantwoordelijk voor een ontheffing op de coronawet die evenementen op dat moment nog verbood. Daarnaast financierden we het onderzoek naar het gedrag en de risico’s op besmetting. De uitkomsten van die onderzoeken goten wij in een model waarin de voorwaarden zijn geschetst waaronder evenementen weer plaats kunnen gaan vinden. Dit voorstel hebben we voorgelegd aan het Outbreak Management Team (OMT) en uiteindelijk heeft het kabinet met die kennis een beslissing genomen.”
Er is in de afgelopen maanden best wat kritiek gekomen op het organiseren van de Fieldlabs. En het voelt ook dubbel. Het virus is er nog, maar we willen ook vooruit kijken. En weten hoe we weer veilig evenementen kunnen organiseren. Iets waar – naast de organisatoren – heel veel mensen naar uitkijken. “Eigenlijk zouden we er vorig jaar november al mee beginnen. Maar er lagen toen zo veel mensen in het ziekenhuis. Een feestje organiseren, ook al is het in het kader van de wetenschap, dat zou een verkeerd beeld geven. Het kabinet heeft er toen voor gekozen om het uit te stellen en pas in februari te beginnen met fase 1. Toen we in fase 2 gingen opschalen, werd het plan gemaakt voor het Koningsdagfeest van radio 538. Daar was veel kritiek op. Er was plek voor 10.000 mensen. En tegelijkertijd stroomden de ziekenhuizen weer vol, wat de vraag opriep of het wel gepast was. Uiteindelijk heeft de burgemeester besloten dat het niet verantwoord was om dat door te laten gaan. En dat is ook begrijpelijk.”
Dirk-Peter is blij dat het straks weer mogelijk is om evenementen bij te wonen. “Ik ga zelf graag naar een klassiek concert. En ook een buitenfestival blijft toch altijd wel iets heel bijzonders hebben. Hopelijk gaan we een hele mooie evenementenzomer tegemoet.”
Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) werkt aan een slim, vaardig en creatief Nederland. OCW wil dat iedereen goed onderwijs volgt en zich voorbereidt op zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. Verder wil het ministerie dat iedereen cultuur kan beleven en dat leraren, kunstenaars en wetenschappers hun werk kunnen doen.